Дебелината се дефинира како акумулација на вишок маснотии во организмот, што го нарушува здравјето. Во една статија од 2018 година, авторите од анализата на палеолитот до денес, утврдиле дека дебелината отсекогаш била присутна кај човечката популација.
Хипократ, исто така, пишувал за лошите ефекти на дебелината врз здравјето.
Дебелината го зголемува ризикот од разни болести (кардиоваскуларни, карциноми, итн).
Клиничките манифестации на дебелина се јавуваат најчесто во форма на метаболички синдром, кој се карактеризира со присуство на најмалку 3 од следниве параметри: дебелина во стомакот, зголемен шеќер во кр-вта, покачени триглицериди, покачен притисок и холестерол.
Дебелината доведува до васкуларна ендотелијална дисфункција, отпорност на инсулин и воспалителни промени во телото. Постоењето на метаболички синдром го зголемува ризикот од кардиоваскуларни заболувања и дијабетес тип 2 за два до петпати.
Зголемувањето на бројот на луѓето со вишок килограми е глобален феномен. Постојат три главни причини за овој феномен. Првиот е зголемената потрошувачка на месо, како и маснотии од животинско потекло.
Второто е зголемената употреба на преработена храна (во САД, ¾ калориите се внесуваат со индустриски преработена храна, која содржи големи количини маснотии, шеќер, сол).
Продажбата на закуски и слатки во супермаркетите „цвета“ и кај нас. Пијалаците со големи количини шеќер постепено ја заменија водата и чајот. Најпосле, како една од причините се наведува и тоа што, мајките кои порано биле задолжени да му подготвуваат оброци на семејството, денес работат и немаат време за кујната.
А, поради традиционалното воспитување, ниту пак мажите, особено на Балканот, не посветуваат доволно внимание на домашно подготвената храна. Околу една петтина од жените работат во смени, што го нарушува дневниот ритам на оброците. А истото важи и за мажите.
Постојат неколку начини да се измери прекумерната тежина, а најпопуларен е индексот на телесна маса (БМИ) и односот структура на колк (WHR). Светската здравствена организација ја дефинира дебелината како БМИ над 30.
Во 2016 година, 11% од мажите во светот имале БМИ над 30 години, во споредба со 15% од жените. Но, БМИ никогаш не бил наменет за проценка на поединците, туку трендовите кај општата популација.
Професорот Ник Трефтетен, математичар од Оксфорд, ја довел во прашање вредноста на формулата за мерење на БМИ, нарекувајќи ја „би-зарна мерка“.
Тековната формула дава нереално помалку вредност за ниските луѓе и премногу за високите луѓе. Исто така, укажува (сосем оправдано) дека човечкото тело е премногу сложено за да се опише со еден број.
Друг проблем е количината на масно ткиво во однос на тежината. На пример, човек од 1,83 метри и тежок 92 килограми има БМИ од 27, додека спортист од 1,83 метри и тежок 96 има БМИ од 28 (па е дебел според оваа пресметка).
Јасно е дека ова во никој случај не може да биде оправдано. Исто така, лицето кое е многу физички активно, 10% од масното ткиво го претвора во мускул, а сепак има висок БМИ. Затоа, многу научници сметаат дека БМИ е несоодветен за употреба и не можеме да се потпреме на неговата формула.
Подобар предиктор за кардиометаболичката состојба на организмот е односот на обемот на половината и висината (ако е помал од 2, ризикот од болести кои ја придружуваат дебелината е помал).
Мерењето на количината на маснотии во телото е добар показател, но за тоа е потребна комплицирана опрема. Дебелината се дефинира како над 25% од масното ткиво (под 4% за мажи и 13% за жени се смета за оптимална количина).
Но, приказната за мастите во нашето тело е далеку од едноставна, популарна мантра за штетните ефекти на дебелината.
Уште во 80-тите години на минатиот век, група француски истражувачи откриле дека пациентите со хронична бубрежна инсуфициенција на дијализа (замена на бубрежната функција) имаат пониска стапка на с мртност од кардиоваскуларните компликации доколку се дебели. Во текот на следните децении, ова откритие било дефинитивно потврдено.
Во 2012 година, истражувачи од Северна Кореја го докажале истиот феномен кај карцином на бубрег, т.е. иако дебелите пациенти имале поголема веројатност да го добијат, тие имале подобра прогноза за пре-живување за разлика од оние послабите.
Овој парадокс е разјаснет во Националниот институт за истражување на рак во САД. Се покажа дека колку повеќе има масно ткиво околу бубрезите, толку е подобар имунолошкиот статус. Сличен феномен претходно е опишан и кај ракот на простата.
Масното ткиво во телото постои во две форми, бело (доминантна форма) и кафеаво. Кај пациенти со добра прогноза на тумор, маснотиите биле претежно кафеави, додека во агре-сивна форма биле бели.
Мастите што се собираат околу половината и бутовите на лицето се белиот тип. Кафеавата маст главно се акумулира околу вратот. Функциите на кафеавата маст неодамна почнаа да се разјаснуваат. Главните разлики меѓу двете се чини дека се следниве:
Бело масно ткиво (WAT) или бели масти е резултат на складирање на вишок калории. Кога трошиме премногу калории, телото ги претвора во енергетски резервоар во форма на бело масно ткиво.
Дистрибуцијата на WAT влијае на метаболичкиот ризик. Големи количини на бели масти околу абдоминалната област се поврзани со поголем ризик од метаболичко заболување, додека мастите во колковите и бутовите не.
Кафеавото масно ткиво (БАТ) или кафеавите масти создаваат топлина со согорување на калории. Кога е ладно, липидните резерви на кафеава маст се исцрпуваат, а неговата боја станува потемна.
На луѓето и цицачите со поголемо ниво на кафеави маснотии им треба подолго време да им стане ладно, отколку оние со пониско ниво. Новороденчињата не треперат на студ, бидејќи нивните нивоа на кафеаво масно ткиво се повисоки отколку кај возрасните луѓе.
Новороденчињата имаат поголем процент на кафеави масти од возрасните, и ова постепено се намалува со возраста.
Лице кое има прекумерна тежина има пропорционално помалку кафеава маст од лице кое нема прекумерна тежина. Кафеавата маст може да има клучна улога во одржувањето на виткоста кај луѓето.
Но, додека белите масти складираат енергија, кафеавата маст ја троши и тоа е клучната разлика помеѓу овие две масни ткива. Согорувањето на маснотиите во кафеавото масно ткиво ја создава топлината што ни е потребна. Се наоѓа претежно расфрлано во стомачниот предел.
Минатата година се покажа дека посебен вид Т-лимфоцити (т.н. гама делта) „живее“ во масното ткиво. Тие ги активираат масните клетки за да создадат топлина. Лимфоцитите, сепак, се вклучени во борбата против ракот и инфекциите.
Стимулацијата на овие клетки го подобрува имунитетот. Така, дојдовме до објаснување на изненадувачките епидемиолошки податоци дека луѓето кои се умерено дебели (БМИ помеѓу 25 и 29) имаат 6% пониска стапка на с-мрт-ност од оние со „идеална телесна тежина“.
Делата покажаа дека неколку килограми вишок ја зголемуваат отпорноста на инфекции, с мртноста по тешките опера-ции. Една студија покажа помала инциденца на деменција кај умерено дебели лица.
Дебелината порано гарантирала еволутивна предност, подобар опстанок. Затоа, нашето тело се бори против слабеење. Кога јадеме, се лачи лептин, допамин и други хормони, што ни даваат чувство на задоволство.
Кога губиме тежина, мозокот активира голем број механизми за да спречи губење на маснотии. Проблемот, значи, не е во масното ткиво, туку во видот на масното ткиво. Прекумерното внесување на заситени масни киселини или шеќер (кое се претвора во масти во организмот) доведува до создавање на бело масно ткиво, што предизвикува проблеми.
Друг проблем со маснотиите е недостаток на физичка активност. Во новата студија на Кристин Стенфорд од Универзитетот во Охајо, се покажа дека по физичка активност, има зголемување на еден производ на масни клетки (заедно наречен липокин) наречен 12,13-диХОМ (целосното име е комплицирано).
Претходно се знаеше дека се ослободува кога е изложено на студ и ги мобилизира масните киселини од белото масно ткиво. Значи, физичката активност или изложеноста на студ го забрзува согорувањето на мастите, но исто така го подобрува и имунитетот.
„Пишував порано за тоа, оставете ги децата да играат надвор на снег, фантастично е за имунитетот, бидејќи тие имаат поголема количина на кафеаво масно ткиво“, вели д-р Несторовиќ.
„Ова не значи дека можете да јадете онолку колку што сакате, доколку немате физичка активност. Но, ниту фанатизмот на рестриктивните диети не гарантира здравје. Потребни ни се мастите (како и сè друго), но како незаситени масни киселини, и со редовна физичка активност.
За ова, чист пример се нашите баби и дедовци кои може да ги видиме на фотографии дека се малку покрупни (но, не дебели), а се здрави и доживеале длабока старост. Тоа од нас го бара природата, за одржување на добра терморегулација и зајакнат имун систем“, заклучува докторот.
Автор: Проф. Д-р Бранимир Несторовиќ
Прекумерните вишок килограми и дебелината се ризик фактори за многу болести во денешно време. Дебелината не е здрава навика, текстот наведува дека вишокот масти околу бутовите или нозете може да го зајакне имунитетот и да го одржи телото поцврсто.
Сепак, треба да имате здрави навики на живот, да јадете здрава и балансирана храна, да имате редовна физичка активност и да го одржувате телото постојано хидрирано, со пиење на многу вода. Деталите од целиот говор погледнете ги во видеото ОВДЕ и ОВДЕ. / Текстот за НМД.мк го напиша Мартина Христовска
