Најрадосниот празник во годината, Божиќ, е пред нас, а обичаите се богатство на секој народ сочувани и денес во традицијата во некои краишта.
Божиќ е најрадосниот христијански празник во кој се слави раѓањето на Исус Христос. Тоа е празник на раѓањето на новиот живот, децата и родителството и како таков се празнува со најубавите верски обичаи.
Различните варијации во обичаите главно се предизвикани од поднебјето, но основните елементи на прославата на Божиќ се присутни насекаде – внесување на бадниково гранче во куќата и палење, Бадникова вечера, погача, положајник.
Самата суштина на празникот е секаде иста – се слави Христовото раѓање, но се негуваат и семејните односи, бидејќи е традиција роднините на тој ден да бидат заедно.
Православните христијани овој празник го слават на 7 јануари, а Бадник се празнува ден пред Божиќ.
Последна е во Божиќната недела кога се станува рано, пред зори, а потоа дедото и внукот, најмладиот и најстариот маж од куќата одат во шумата да соберат бадникови гранчиња. Веднаш по станувањето се пали огнот во куќата и се послужува печењето, додека жените подготвуваат колачи, пити и божиќна трпеза.
Бадник
Пред зори, мажите ја напуштаат куќата и одат во шумата да наберат бадникови гранчиња. Обично се избира Цер, кој домаќинот свртен кон исток го пресекува со три силни удари.
При сечењето се кажува молитва за здравје и среќа на семејството. Гранчето што паѓа при првиот удар се зема и се чува.
Се става во „карлица“, што помага да се собере густ кајмак како или, ако се стави на кошница, тогаш никој нема да може да им наштети на пчелите.
Некогаш првото гранче се потопувало во вода која болните ја пиеле за исцелување, а некаде се ставал под квасец со желба сè во куќата да расте како квасец.
Во куќата се чувало дел од бадниковото гранче и се верувало дека носи мир и просперитет на целото семејство.
Бадниковото гранче се носело дома на десното рамо, а кога ќе се донело, се поставувало исправено пред влезната врата и се оставало таму до вечерта кога домаќинот го внесувал во куќата.
Бадниковото лепче или погача е колач направен од брашно, вода и масло, без квасец. Најчесто го замесувал најстариот член на куќата на првиот ден од Божиќ, пред изгрејсонце.
Потоа се превртувал, полевајќи го со вино и се кршел на онолку парчиња колку што има луѓе во куќата. Во лепчето се ставало паричка и дел од бадниковото лепче, па на оној кој ќе му се падне при кршење, според верувањето ќе има пари, здравје и среќа во текот на целата година.
Печено месо
Заедно со другите работи, домаќинот и неговите синови внесуваат во куќата печено свинско месо и слама.
Мажите кои носат печено месото на ражен, со зборовите „Добра вечер, среќен Бадник“ го газат прагот со десната нога, а во куќата ги пречекува домаќинката која го посипува домаќинот со овес и печеното месо додека ги изговара зборовите „Добра вечер! Честити да сте вие и вашето печење”.
Печеното месо најчесто било прасе, додека во некои краишта може да биде и младо јагне и се нарекува „веселица“.
На Бадник се внесува во куќата и се става на источниот ѕид, каде што останува до Божиќ, кога се служи на Божиќната трпеза.
На празничната трпеза не смее да се најде живина со пердуви, бидејќи го симболизира пропаѓањето и распаѓањето на куќата затоа што колва и ја фрла земјата зад неа.
Положајник
Положајникот е личност кој прв влегува во куќата на Божиќ. Го пречекорува прагот со десната нога, го поздравува домаќинството со зборовите „Христос се роди“, на што тие одговараат „Навистина се роди“.
Тогаш положајникот се приближува до огнот и го пали со бадникова гранка, велејќи „Колку искри, толку пари, колку искри, толку среќа и радост“ и понатаму набројувајќи ги сите работи за кои мисли дека треба да се умножат во куќата на домаќинот.
Како се честита Среќен Божиќ
На Божиќ луѓето се поздравуваат со зборовите: „Христос се роди!“ и се отпоздравува со: „Вистински се роди!“. Ако се испрати честитка, на неа пишува: „Мир Божји, Христос се роди“.
