Кога би требало со еден збор да ја опишам најчестата грешка што ја прават родителите денес, би рекол – презаштитување. Се разбира, родителите тоа го прават од најголема љубов, но мора да ја знаете границата помеѓу заштитата и презаштитата, вели Ранко Рајовиќ, еден од најголемите експерти за ран развој на интелигенција кај деца, на почетокот на разговорот за Радиосараево.
„Детето како биолошки организам треба да се развива, да излегува на дожд, на ветер и на сонце, па дури и да падне, можеби да ги одере лактите и колената. Сепак, имате родители кои не дозволуваат детето да падне. Токму тоа е презаштита и тоа е она што го кочи развојот на детето“.
Најновото истражување покажува дека секоја нова генерација деца е сè послаба, а главен виновник за тоа е родителот, токму поради презаштитеноста. Родителот едноставно не го развива биолошкиот потенцијал на детето.
„Живи суштества кои не се движат се растенијата, тие немаат нервни клетки. Ние сме живи суштества за движење, имаме најкомплексен нервен систем. Основна карактеристика на луѓето е исправено одење и движење. Да се преведе, мозокот се развива во движење. Од физиологијата знаеме дека мозокот најмногу се развива до втората, третата, петтата, седмата и дванаесеттата година.
Се прашувате која е главната работа на детето? Па се подразбира, да се движи и во тоа движење да паѓа и да се повредува и да научува следниот пат да се фати пред да падне. Сега имате чудни ситуации во градинките и училиштата, каде децата паѓаат како даска, бидејќи нивниот мозок не научил како да се подготви за паѓањето.“
Како графички пример, д-р Рајовиќ спомнува поводник за деца. Тој оценува дека е корисен само во ситуации кога сакаме да го контролираме движењето на детето во близина на патишта и големи гужви, но не и во паркови.
„Сигурно сте виделе родители кои ги водат своите деца на поводник, сличен на оној што се користи за кучиња. Ги прашувам родителите, за што ви користи оваа направа? Родителите објаснуваат дека кога детето оди со него, помалку паѓа, не развива страв од паѓање и оди побрзо.
Па внимавајте, ако детето не научи да паѓа на една, две, три години, кога ќе научи?! Детето мора да научи да скока и да прескокнува преку препреки. Природно е да го прави тоа, особено ако може на песок, на лисја, сено, плитка вода…
Во тоа скокање и движење работат сите мускули, мозокот го контролира и се создаваат нови нервни врски, се прават синапси и неговата интелигенција утре зависи од тоа. Ако не му го овозможите тоа, тогаш ќе скока низ куќата, што може да биде опасно. Не е задача на родителот да го спречи детето да скока, туку да се погрижи да не се повреди“.
Граница помеѓу заштита и прекумерна заштита
„Образованието на родителите е многу важно. И денес кога ги прашувам родителите колку е важна генетиката и колку животната средина е важна за интелигенцијата, мислењата се поделени. Замислете дека некои родители кои се многу интелигентни имаат син. Тој син живее пет години сам во просторија во која никој не комуницира со него.
Дали тој син ќе биде 50 или 30 отсто како родителот? Не, тоа дете ќе биде ментално заостанато. Овде гледаме дека животната средина е речиси 100 проценти важна. Тогаш често прашуваме што е со генетиката. И генетиката е 100 проценти важна, но развојот на тој потенцијал зависи од околината“.
Како еден од водечките проблеми тој ја наведува прекумерната употреба на компјутери, односно таблети и мобилни телефони. Тој јасно посочува дека сето тоа се важни помагала, но доколку има ограничувања, вели тој.
Многу родители, кога се премногу уморни, загрижени или имаат итна работа, ќе му дадат на своето дете таблет или мобилен телефон неколку часа. Сè додека се контролира употребата на помагала, во ред е, но сè што е спротивно на тоа ќе предизвика огромна штета, предупредува Рајовиќ.
„Сè повеќе сме опкружени со технологија, родителите на крајот ја купуваат за да си го олеснат животот, а тоа на крајот има штетно влијание врз развојот на детето. Родителите мора да бидат свесни дека околината е важна и дека ако околината се менува, а ние сме свесни колку брзо се менува, тоа влијае на развојот на детето.
Затоа мораме да промениме некои стратегии, пристапот кон развојот и образованието на децата, бидејќи во спротивно ќе платиме висока цена, а се чини дека веќе ја плаќаме“. Доктор Рајовиќ објаснува колку е важно родителите да знаат што е добро, што не е добро, зошто нешто е добро или зошто не е добро и како да му помогнеме на детето каде што сме направиле грешки.
„Кинезите би рекле дека грешките создаваат искуство, а искуството е почеток на мудроста. Никој не сака да направи грешка со своето дете. Најдобро е да се едуцирате и да не дојдете во ситуација да се прават грешки. Децата брзо растат, а грешките тешко се поправаат“.
Главната работа на детето е да си игра
Честа појава е децата да се форсираат да одат во музички училишта, во различни спортови и истовремено да учат јазици. Во тој случај, останува премалку или воопшто нема време за игра, што не е добро. Не смееме, вели д-р Рајовиќ, да ги тераме децата да одат од активност на активност или, пак, да им даваме компјутер да играат колку што сакаат.
„Компјутерот не е игра, компјутерот е придобивка и не може да ги замени родителите. Прошетка, парк, природа, шума, одење на село е нешто што помага во развојот на детето. Задачата на родителот е да го направи детето што е можно посреќно и агилно. Времето кое родителите го поминуваат со своето дете е незаменливо.
Кога детето оди, детето е среќно, но тоа е неизмерна среќа и за родителите, слична е ситуацијата кога ќе научи да вози велосипед или некоја друга вештина. Сето тоа го радува детето, но и нас. Тоа е време кое минува многу брзо. Знам дека сите се враќаме од работа уморни, детето ни скока на глава, но разберете дека родителот не може да се замени со таблет и мобилен телефон“.
Кога детето сè решава со плачење
Отсуството на правила доведува до поместување на границите и расипување на децата. А правилата и границите ги поставува родителот, без разлика дали се работи за џамлии, сликички или коцки. Договорете се на старт и држете се до договорот, советува докторот.
„Сигурно сте доживеале вашето дете да бара да му купите нешто. Родителите често попуштаат, детето бара нешто, вие не сте во можност да го спречите и попуштите. И тоа постојано се повторува, па детето учи да плаче и го добива она што го сака со плачење.
Ова не смее да се случи. На пример, на едно предавање реков дека џамлиите се добри. И родителите веднаш му купија на детето 100 џамлии за викенд, бабата дојде следниот ден и му купи уште 100. Па тоа не е веќе игра. Бидејќи „утре“ детето кога ќе влезе во продавница и ќе побара уште џамлии, мајката прво ќе каже дека не може, но по одредено време ќе попушти.
Половина час подоцна, детето ќе види други џамлии и повторно ќе побара од мајка си да му ги купи, но сега, на неодобрувањето на мајка му, ќе почне да плаче и да вреска. Мајката неможејќи да го слуша и од срам, повторно ќе попушти. Во таа ситуација проблемот е родителот, а не детето“.
Како да го контролирате гневот кај децата
Детето кое нема друг начин да реши некој проблем, го решава со плачење или покажување бес. Најчесто тоа се разгалени деца кои сакаат сè и сакаат веднаш. И во овој случај, поставувањето на границите е важно.
„Прво, би го споменал големиот проблем на денешницата – тоа се видео игрите. Голем број деца седат и играат со часови. Тогаш она што се случува е дека детето е наградено со одредена доза ендорфин за секое поминато ниво, потоа ендорфин, па допамин. Тоа е како детето да се дрогира.
Кога детето го напушта виртуелниот свет, не може да седи и да чита книга или да учи. Неговиот мозок има стекнато одредено ниво на фреквенција што не ни припаѓа биолошки. И детето не се снаоѓа во реалниот свет. Нема социјализација, прагот на толеранција е низок и почнуваат проблемите, еден од нив се изливите на гнев. Мора да се постават граници, бидејќи подобро е да се спречи отколку да се лечи“.
Доктор Ранко Рајовиќ е лекар, невроендокринолог, основач на Центарот Никола Тесла, одделот за млади таленти, тој ги постави темелите на НТЦ системот на креативно учење. Основата на ова учење е претставена со современи научни откритија во невронауката и педагогијата.
Иако тие работат и со деца како дел од програмата NTC, фокусот на програмата е едукација на родителите, воспитувачите и наставниците, како лица кои се директно одговорни за развојот на децата и нивниот потенцијал.
Целта на образованието, според д-р Рајовиќ, мора да биде развивање на функционално знаење и креативност, што не е случај со начинот на учење и образование во поранешна Југославија.
„На територијата на поранешна Југославија има многу деца со пречки во развојот. Наставниците не знаат што се случува. Од нарушувања на говорот, дислексија, дисграфија, дискалкулија. Децата само тонат, а ние ги гледаме. Родителите се тие кои прво треба да направат нешто, а потоа на ред се образовните институции и државата.
Сите бевме убедени дека нашите училишта се најдобри, дека нашите деца се најдобри. Меѓутоа, кога почнаа тестовите ПИСА (Меѓународна програма за оценување на постигањата на учениците), нашите деца беа меѓу последните во Европа. Нашите деца не знаат како да поврзат информации. А тоа е употребно, корисно, односно функционално знаење.
И токму од ова сознание зависи бруто националниот доход. Па на што да се надеваме за 20 години?! Ако нашите 15-годишни деца се под европскиот просек. Само Словенија е во подобра позиција, таа е над просекот и меѓу првите пет европски земји. Србија и Хрватска се под просекот, БиХ и Црна Гора се многу далеку, а на последно место, не во Европа туку во светот, е Македонија“.
Иако некои ќе кажат дека овој тест не е важен, тој моментално е единствениот показател за знаење во одредени земји, заклучи д-р Рајовиќ.
