Што е алергија?
Алергија на храна е реакција на имунолошкиот систем што се случува веднаш по јадење одредена храна. Дури и мала количина на храна што предизвикува алергија може да предизвика знаци и симптоми како што се проблеми со дигестивниот систем, уртикарија или оток на дишните патишта. Кај некои луѓе алергијата на храна може да предизвика сериозни симптоми или дури и опасни по живот реакции познати како анафилакса.
Алергијата на храна се јавува кај околу 6 до 8 % од децата и под 3 % кај возрасните. Без примање на терапија, некои деца ја надминуваат алергијата на храна со возраста.
Лесно може да се помеша алергијата на храна со многу почеста реакција позната како интолеранција на храна. Иако е здодевна, интолеранцијата на храна е помалку сериозна состојба која не го вклучува имунолошкиот систем.
Симптоми
За некои луѓе, алергиска реакција на одредена храна може да биде непријатна, но не и сериозна. За други луѓе, алергиската реакција на храна може да биде застрашувачка, па дури и опасна по живот. Симптомите на алергија на храна обично се развиваат во рок од неколку минути до два часа по јадење на одредена храна.
Најчестите симптоми на алергија на храна вклучуваат:
-Трнење или чешање во устата
-Уртикарија, свраб или егзема
-Отекување на усните, лицето, јазикот и грлото или други делови од телото
-Визинг, назална конгестија или проблеми со дишењето
-Абдоминална болка, дијареа, гадење или повраќање
-Вртоглавица, зашеметеност или несвестица
Анафилакса
Кај некои луѓе алергијата на храна може да предизвика сериозна алергиска реакција наречена анафилакса. Ова може да предизвика опасни по живот знаци и симптоми, вклучувајќи:
-Спазам и оток на дишните патишта
-Оток на грлото или сензација на грутка во грлото што го отежнува дишењето
-Шокова состојба со силен пад на крвниот притисок
-Брз пулс
-Вртоглавица, зашеметеност или губење на свеста
Итен третман е најбитен за анафилакса. Нелекувана, анафилаксата може да предизвика кома, па дури и смрт.
Кога да се оди на лекар
Потребно е да се посети докторот или алергологот ако се јавиле симптоми на алергија на храна веднаш по јадење. Ако е можно, треба да се контактира доктор во моментот кога ке се јави алергиска реакција.
Барајте итен третман ако се јават знаци или симптоми на анафилакса, како што се:
• Спазам на дишните патишта што го отежнува дишењето
• Шокова состојба со голем пад на крвниот притисок
• Брз пулс
• Вртоглавица или зашеметеност
Причини
При алергија на храна, имунолошкиот систем погрешно идентификува одредена храна или супстанција во храната како нешто штетно. Како одговор на тоа, имунолошкиот систем реагира со ослободувањена антитело познато како имуноглобулин Е (IgE) за да ја неутрализира алергичната храна или супстанцијата во храна (алергенот).
Следниот пат кога ке се внесе дури и најмалата количина од таа храна, IgE антителата го откриваат алергенот и му сигнализираат на имунолошкиот систем да ослободи супстанца наречена хистамин, како и други супстанци, во циркулација. Овие супстанци ги предизвикуваат алергиските симптоми.
Кај возрасните, повеќето алергии на храна се предизвикани од одредени протеини од:
Школки, ракчиња, јастози и ракови
Кикирики
Јаткасти плодови како што се ореви, лешници, бадеми
Риба
Кај децата, алергиите на храна најчесто се предизвикани од протеините во:
-Кикирики
-Јаткасто овошје
-Јајца
-Кравјо млеко
-Пченица
-Соја
Синдром на алергија на полен и храна
Исто така познат како орален алергиски синдром, синдромот на алергија на полен и храна делува на многу луѓе кои имаат поленска треска.
Во оваа состојба, одредени свежи овошја и зеленчуци или ореви и зачини можат да предизвикаат алергиска реакција која предизвикува трнење или чешање во устата. Во посебни случаи, реакцијата резултира со отекување на грлото или дури и анафилакса.
Протеините во одредени овошја, зеленчуци, ореви и зачини предизвикуваат реакција, бидејќи тие се слични на протеините кои предизвикуваат алергија и се среќаваат кај одредени полени. Ова е пример за вкрстена реакција.
Кога дома се припрема храна која предизвикува синдром на алергија на полен, тогаш симптомите може да бидат помалку изразени.
Во следната табела се прикажани специфичните овошја, зеленчуци, јаткасти плодови и зачини кои можат да предизвикаат алергиски синдром на полен и кај луѓе кои се алергични на различни полени.
Ако постои алергија на полен од бреза исто така може да се јави реакција на:
Бадем
јаболко
Кајсија
Морков
Целер
Цреша
Лешник
Праска
Кикирики
Круша
Слива
Компири
Соја
Некои билки и зачини (анасон, ким, коријандер, магдонос)
Ако постои алергија на полен од амброзија, може да се јави реакција на:
Банани
Краставица
Диња и лубеница
Ако постои алергија на полен од треви може да се појави реакција на:
Тиквички, краставица
Диња и лубеница
Портокал
Кикирики
Домати
Бел компир
Ако постои алергија на артемизија , може да се појави реакција на:
Јаболко
Бел бибер
Брокула
Зелка
Моркови
Целер
Карфиол
Лук
Кромид
Праска
Некои билки и зачини (анасон, црн пипер, кинеско семе, коријандер, сенф, магдонос)
Алергија на храна предизвикана од вежбање
Јадењето одредени видови храна може да предизвика кај некои луѓе свраб или вртоглавица наскоро откако ќе почнат да вежбаат. Сериозна реакција е ако се јави уртикарија или анафилакса. Се советува да не се јаде неколку часа пред вежбање и да се избегнуваат одредени видови храна, за да може да се спречи овој вид на реакција.
Интолеранција на храна и други реакции
Интолеранција на храна или реакција на некоја супстанца од храната, може да предизвика исти знаци и симптоми како алергија на храна – како гадење, повраќање, грчеви и дијареа.
Во зависност од видот на интолеранција на храна, можеби ќе може да се внесе мала количина од одредена храна, без реакција. Спротивно на тоа, ако постои вистинска алергија на храна, внес и на мала количина на храна може да предизвика алергиска реакција.
Еден од потешките аспекти на дијагностицирање на интолеранција на храна е дека некои луѓе не се чувствителни на самата храна, туку на супстанција или состојка што се користи во подготовката на храната.
Вообичаени состојби кои можат да предизвикаат симптоми што се слични на алергија на храна вклучуваат:
• Отсуство на ензим кој е потребен за потполно да се разгради храната. Можеби, организмот не создава соодветни количини на некои ензими потребни за да се свари одредена храна. Недоволните количини на ензимот лактаза, на пример, ја намалуваат способноста за варење на лактоза, главен шеќер во млечните производи. Интолеранцијата на лактоза може да предизвика надуеност, грчеви, дијареа и гасови во стомакот.
• Труење со храна. Понекогаш труењето со храна може да имитира алергиска реакција. Бактериите во расипаната туна и другите риби исто така можат да создадат токсин што предизвикува штетни реакции.
• Чувствителноста кон адитиви за храна. Некои луѓе имаат дигестивни реакции и други симптоми после јадење одредени адитиви за храна. На пример, сулфитите кои се користат за зачувување на сувото овошје, конзервираните производи и виното може да предизвикаат напади на астма кај чувствителни луѓе.
• Хистаминска токсичност. Одредени риби, како што се туна или скуша, кои не се соодветно чувани во фрижидер и кои содржат големи количества бактерии, исто така, може да содржат високо ниво на хистамин, што предизвикува симптоми слични на оние кај алергијата на храна. Наместо алергиска реакција, ова е познато како хистаминска токсичност или труење со скромбоид
• Целијачна болест. Додека целијачната болест понекогаш се нарекува и алергија на глутен, тоа не резултира со анафилакса. Како алергија на храна, таа вклучува одговор на имунолошкиот систем, но тоа е единствена реакција која е посложена од едноставна алергија на храна.
Оваа хронична дигестивна состојба се активира со јадење глутен, протеин што се наоѓа во лебот, тестенини, колачиња и многу други јадења што содржат пченица, јачмен или ‘рж.
Ако имате целијачна болест и јадете храна која содржи глутен, се јавува имуна реакција која предизвикува оштетување на површината на тенкото црево, што доведува до неспособност за апсорбција на одредени хранливи материи.
Фактори на ризик
Факторите на ризик од алергија на храна вклучуваат:
• Семејна историја. Постои зголемен ризик од алергии на храна ако астма, егзема, уртикарија или алергии како што се поленска треска се чести во едно семејство.
• Други алергии. Ако веќе постои алергија на една храна, можеби постои зголемен ризик да се јави алергија на друга. Слично на тоа, ако имате други видови на алергиски реакции, како на пример, поленска треска или егзема, ризикот од алергија на храна е поголем.
• Возраст. Алергиите на храна се почести кај децата, особено кај малите деца и доенчињата. Како што детето расте, неговиот дигестивен систем созрева и неговото тело е помалку веројатно да апсорбира храна или компоненти на храна кои предизвикуваат алергии.
За среќа, децата обично ги надминуваат алергиите на млеко, соја, пченица и јајца. Тешки алергии и алергии на јаткасти плодови и школки се со поголема веројатност да бидат доживотни.
• Астма. Астма и алергија на храна најчесто се јавуваат заедно. Кога ќе се појават симптоми на алергија на храна , тогаш симптомите на астма имаат поголема веројатност да бидат сериозни.
Фактори кои можат да го зголемат ризикот од развој на анафилактична реакција
– позитивна анамнеза за астма
-помали деца или деца тинејџери
-одложена употреба на епинефрин во лекување на симптомите на алергија на храна
-ако нема податок за уртикарија или други кожни промени
Компликации
Компликациите од алергија на храна може да вклучуваат:
• Анафилакса. Ова е опасна по живот алергиска реакција.
• Атопичен дерматитис (егзема). Алергијата на храна може да предизвика реакција на кожата, како што е егзема.
Превенција
Најдобар начин да се спречи алергиска реакција е да се знае и да се избегне храна која предизвикува алергиски знаци и симптоми. За некои луѓе, ова е само непријатност, но други го сметаат за поголем проблем. Исто така, некои продукти – кога се користат како состојки во приготвување на одредени јадења – може да бидат добро скриени. Ова е особено важно во рестораните и во други социјални средини.
Ако знаете дека имате алергија на храна, следете ги овие чекори:
Знајте што јадете и пиете. Внимателно прочитајте ги етикетите за состав на храната.
• Ако веќе сте имале сериозна реакција, носете нараквица или ѓердан што им овозможува на другите да знаат дека имате алергија на храна во случај да имате реакција и не можете да комуницирате.
• Разговарајте со вашиот лекар за пропишување епинефрин. Можеби ќе треба да носите епинефрин-автоинјектор (Adrenaclick, EpiPen) ако сте во опасност од тешка алергиска реакција.
• Бидете внимателни во рестораните. Бидете сигурни дека вашиот келнер или готвач е свесен дека апсолутно не смеете да ја јадете храната на која сте алергични, а вие треба да бидете целосно сигурни дека оброкот кој го нарачувате не го содржи. Исто така, бидете сигурни дека храната не е подготвена на површини или во тави кои содржат било која од храната на која сте алергични.
Не се колебајте се да ги запознаете со вашите потреби. Членовите на рестораните вообичаено се повеќе од среќни да ви помогнат, кога тие јасно го разбираат вашето барање.
• Планирајте јадења и закуски пред да тргнете од дома. Доколку е потребно, земете ладилник преполн со храна без алергени кога патувате или одите на некој настан. Ако вие или вашето дете не можете да земете торта или десерт на забава, донесете одобрен специјално припремен колач, за да никој не се чувствува изоставено од прославата.
Ако вашето дете има алергија на храна, земете ги овие мерки на претпазливост за да ја осигурате неговата / нејзината безбедност:
• Известувајте ги клучните луѓе дека вашето дете има алергија на храна. Разговарајте со негователките, училишниот персонал, родителите на пријателите на вашето дете и други возрасни лица кои редовно комуницираат со вашето дете. Нагласете дека алергиската реакција може да биде опасна по живот и бара итно дејство. Бидете сигурни дека вашето дете, исто така, знае веднаш да побара помош, ако тој или таа реагира на храна.
• Објаснете ги симптомите на алергија на храна. Научете ги возрасните кои поминуваат време со вашето дете како да препознаат знаци и симптоми на алергиска реакција.
• Напиши акционен план. Вашиот план треба да опише како да се грижите за вашето дете кога тој или таа има алергиска реакција на храна. Обезбедете копија од планот за училишната медицинска сестра на вашето дете и за другите кои се грижат и го надгледуваат вашето дете.
• Дали вашето дете носи медицинска нараквица или ѓердан. Ова предупредување ги наведува симптомите на алергија на вашето дете и објаснува како другите можат да обезбедат прва помош во итен случај.
Д-р Соња Петровска
