Казната и наградата се архетипски вредности во секое време. Во сите раси, во сите историски епохи. Кој казнува и наградува и зошто? За мене, има три главни фактори. Тоа го прави Бог (кој верува во него) родителите и општеството (владејачките системи и институции).
Ако тргнеме од религиозен однос, монотеистичките религии во своите записи од Стариот завет, па дури и во Новиот завет, имаат многу осуди, закани, строги предупредувања доколку грешиме. А не може да не грешиш, безгрешни нема. Ако грешиме, ние сме казнети од Бог, семејството и општеството.
Не сме многу задоволни со тие одговори, нели?
Што е со родителите? Јас не сум родител, па морам да внимавам што зборувам бидејќи не е важно дали тој што има три, четири или тој што нема, зборува за деца. Бев во среќен брак со сопругата 38 години, но немавме деца. Сепак, со деца работев 40 години, како психијатар и психотерапевт. Во Белград завршив психијатрија, а во Швајцарија психотерапија.
На многумина им е навидум едноставно и нема да ги напаѓам родителите кога не сум самиот родител. Сте слушнале, можеби за т.н. „турски тушеви“. Турските тушеви (некаде, ќе ги сретнете како „шведски“) се ладна и топла вода наизменично. Во психологијата тие имаат симболично значење и особено биле присутни во поранешните времиња, во патријархалното општество.
Татко строг, престрог, вика, тепа, особено синовите. Мајката е нежна, чувствителна и после татковата казна (кога тој ќе излезе од дома), мајката теши, го гушка детето, нуди слатки и утеха. Тоа не е добро. Детето не може правилно да се развива во средина каде што едниот родител воспитува на еден начин, другиот на друг. И тоа порано беше случај во над 90 % од семејствата.
И што велат психолозите, како е правилно?
Умерено строги и татко и мајка, умерено благи и татко и мајка. Тоа е единствениот правилен и добар начин на воспитување. Друг проблем се уцените на децата, кон кои прибегнуваат многу родители. Ако си добар, ќе добиеш ова и она. Ако не си добар, ќе бидеш казнет.
Професорот д-р Жарко Требјешанин, почитуван психолог, докторирал на патријархално образование на српските деца. И знаете што откри? И кај образованите и кај необразованите родители, децата во патријархалното општество се сметале за бескрупулозни суштества. Што се раѓаат како празна табла што ја печатиме.
Сега малку попуштија психолозите, па велат дека до крајот на петтата година е формиран менталниот склоп на човекот. Ликот е завршен. И заклучоците од тоа би можеле да бидат крајно песимистички, но не се. Бидејќи има Божја милост и има вроден принцип на Јас, големото откритие на почетокот на 20 век вели – детето не се раѓа како непишана табла, а секоја бабица ќе ви каже дека бебињата се различни.
А интелигенцијата? Во психологијата не се дебатира целосно. Во најголем дел и таа е вродена бидејќи истиот резултат го постигнувате со 20 и 50. Па како тоа? Со зголемување на нашето знаење. Денеска младите се информирани. Но, ако информациите не преминат во знаење, а знаењето во сознание, залудни се информациите.
Тие се безвредни доколку квантитетот на информации не се претвори во квалитет. Тоа е само знаење за квалитетот и почеток на созревањето на човекот на психолошкиот пат. Дури не е ни знаење. Боже, колку луѓе знаат многу, а тоа не им вреди ништо, ниту ним ниту на нивната околина.
Така, до 5-годишна возраст психичката структура е подготвена. Кутри родители… Навистина ми е жал што морам да им го кажам тоа… И до 5-годишна возраст тие треба да се во голема љубов поради своите деца и да не се расправаат. Најмалку пет. Детето сето тоа го апсорбира. И јас веќе го споменав принципот ЈАС.
Секое дете се раѓа со различна сила на принципот ЈАС. Како поинаку да се објаснат светците, а како големите луѓе? Мислите дека сите потекнуваат од добри семејства? Имало некои, се разбира. Но, знаете колку од нив немале родители? Светци, каде е Бетовен? Достоевски?
Од страната на татко му имал yбијци и самоyбијци меѓу своите предци, а татко му бил негативец кој го yбиле селаните пред очите на младиот Достоевски, по што се разболел од епилепсија. Тоа го објаснил Фројд. А од страната на неговата мајка, неговите предци биле свештеници, монаси, некои добри луѓе. А кај Достоевски и двете. И тој е најдобриот пример за гениј кој во себе ги носи и ѓаволот и Бога.
„Не си добар, ќе бидеш казнет“ Не кажувајте му го тоа на детето! Тоа ќе биде послушно цел живот во страв од казна или ќе стане бунтовник. Ме прашаа што е полошо? Кога детето е разгалено или кога родителите се престроги?
Ако треба да одберете, подобро е да бидете разгалени отколку да сте дете што расте во преголема строгост. Затоа што, на крајот на краиштата, тоа дете некако се коригира низ животот во кој веќе не е во центарот на вниманието. Но, ако детето носи страв и инфериорност во себе, тоа останува до крајот на животот…
Моите пациенти, кои доаѓаа на возраст од 15 до 20 години, ги обвинуваа своите родители во 90 % од случаите. Сепак, во повеќето случаи тие беа во право. Тоа е она кога родителите ги сметаат за бескрупулозни суштества, па грубо се расправаат пред детето, а тоа има 2-3 години.
Тоа не е само расправија, сепак е нормално, а кога ќе почнат кавгите, лошо завршуваат. Разводот нема да дозволи децата да растат правилно. И тогаш кој е виновен? Кутрото дете на две години ползи под маса, си игра таму, нормално дека не разбира.
Но, сè доаѓа до него, тоа сè апсорбира. Подоцна во животот или ќе се исплаши или ќе се расправа во бракот. Како судбина. Детето не е, дури и од две години, бескрупулозно суштество. Го слуша и впива и тоа што мислите дека не го слуша и не го разбира.
*Од говорот на професор д-р Владета Јеротиќ – Неготин 17.11.2011
