Во христијанската традиција во Македонија, Прочка е еден од оние празници што го допираат срцето на секој дом, обединувајќи ги луѓето во еден нежен, но моќен чин – простувањето.
Овој празник, познат и како „Проштени Поклади“, се одбележува на последниот ден пред почетокот на Великиот пост, седум недели пред Велигден.
Тоа е ден кога времето застанува за миг, за да се погледнеме во очи, да си кажеме „прости“ и да си посакаме „Бог да прости“.
Во Македонија, Прочка – или Проштени Поклади – е празник што ги спојува христијанската вера и народната душа во еден топол, мирисен и песнопоен ден.
Овој празник, кој секогаш паѓа седум недели пред Велигден, во 2025 година ќе го славиме во недела, 2 март.
Тоа е последниот ден пред Великиот пост, кога се собираме околу трпезата, се гледаме в очи и си велиме „прости ми“.
Прочка не е само ден за молитва – таа е фолклорна приказна што дише низ огновите од смреки, детските игри и мирисот на свежо лепче.
Симболика: Чистење на душата пред патот на постот
Суштината на Прочка лежи во простувањето – чин што ја ослободува душата од товарот на грешките.
Се верува дека ако не побараме и не дадеме прошка, не можеме вистински да го започнеме духовното патување кон Велигден.
Во македонската традиција, ова е и ден кога се чисти земјата и домот: огновите ги бркаат штетниците од нивите, а простувањето ги чисти срцата од лутина.
Постои и народно верување дека на Прочка небото бара прошка од земјата за бурите и мразот, па и луѓето го следат тој пример, мирувајќи се меѓу себе.
Обичаи: Од амкање до палење смреки
Еден од највеселите обичаи е „амкањето“ – игра во која варено јајце, врзано на конец, се врти пред устите на децата, кои се натпреваруваат да го фатат без раце.
Кога ќе успеат, јајцето се крши, се дели на сите, а во лушпата се става вода за секој да се напие – симбол на заедништво пред постот.
Во Радожда, пак, се палат огнови од смреки, наречени „керте ворте“, придружени со песната: „Кете ворте, на линско сворте, таму да кертиш, таму да вортиш“.
Овој ритуал ги чисти нивите од кртици и носи благослов за родна година.
Децата некогаш се натпреварувале чиј оган последен ќе се запали, довикувајќи си од три рида: Тумба, Над Камен и На Краста.
Друг обичај е размената на „благо“ – слатко тесто со шербет – меѓу свршеници, често врзано во шамија со подарок за невестата.
Храна: трпеза со јајца и сирење, шербетни десерти, портокали и јаболка
Прочка е последниот ден за мрсно јадење, па трпезата е богата и разновидна.
Задолжителни се белите варени јајца и сирењето – симболи дека со „бело“ ја затвораме устата пред постот, за на Велигден да ја отвориме со црвено јајце.
Се печат лепчиња и пити, се прават шербетни колачи како кадаиф, тулумби, раванија, сунѓерка, гриз колачи, баклави и слично.
Пржените крофни, портокалите и јаболката често го заокружуваат овој празничен ручек, правејќи го денот вкусен колку што е и духовен.
Празник на оган, вкус и душа
Прочка во Македонија е повеќе од обичен ден – таа е сплет од вера, традиција и радост.
Од утринската молитва и простувањето, преку амкањето и богатата трпеза, до вечерните огнови што треперат под небото, овој празник нè потсетува дека простувањето е сила, а заедништвото – дар.
Утре, кога ќе го изговорите „прости ми“ и ќе се зближите со најмилите, знајте дека сте дел од вековна приказна што живее во секое македонско срце. За многу години!
